M: Waarschijnlijk heb je hem afgelopen maand de deur uit gedaan: de kerstster! Deze plant groeit in het wild in Midden- en Zuid-Amerika, maar wordt bij ons vooral als kamerplant tijdens de kerstperiode gebruikt. Deze klassieker behoort tot een zeer veelzijdig geslacht in de plantenwereld: Euphorbia, ook wel wolfsmelk genoemd.
555-555-5555
mijnmail@mailservice.com
555-555-5555
mijnmail@mailservice.com
De fascinerende familie van de Kerstster
January 23, 2022
De diversiteit van Euphorbia, Wolfsmelk
Landschap op Tenerife met Euphorbia canariensi (Foto: Rogier van Vugt)
Euphorbia is een geslacht met vele uiteenlopende soorten. Van inheemse Moeraswolfsmelk tot bomen op Madeira en bolvormige vetplanten. Ook onze kerstster behoort tot dit geslacht! In het maartnummer van Gardeners' World magazine verscheen een artikel van Rogier van Vugt (kas-chef Hortus Botanicus Leiden) en mijzelf over dit diverse geslacht. Download het of lees het hieronder. Onderaan vind je tips voor planten en zaadjes.
R: Je moet je voorstellen. Euphorbia is een geslacht. Net zoals Fuchsia of Dahlia. Maar in dit enkele geslacht zitten soorten welke zich ontwikkelen tot een sappig eenjarig plantje zoals het inheemse kroontjeskruid, Struiken zoals de mediterrane Euphorbia dendroides, de metershoge boom wolfsmelk op Madeira en de super succulente Euphorbia obesa welke lijkt op een kleine groene basketbal. Er lijkt bijna geen limiet aan het aanpassingsvermogen van deze planten. Je kan je dan natuurlijk afvragen. “Als ze zo anders zijn waarom zijn het dan allemaal Euphorbia?”. Nou dat is simpel. Genetisch onderzoek laat dat zien, en als je kijkt naar de bloemen en vruchten zie ineens ongelooflijke gelijkenissen. De bloemen zijn eigenlijk altijd klein en missen bloemblaadjes, zelfs als je denkt dat ze groot en opvallend zijn, zoals bij de kerstster zijn dat niet de bloemen die voor de kleur zorgen maar aangepaste bladeren. De echte bloemen van de kerstster zijn die kleine groengele balletjes in het midden van die kleurrijke bladeren. En die bloemetjes lijken ineens verrassend veel op die van de andere soorten. Ook de vruchten zijn heel herkenbaar. Deze hebben drie compartimenten met in elk compartiment een zaad welke, als deze rijp is met kracht wordt weggeschoten. Er is nog een goed kenmerk waarmee je wolfsmelken kan herkennen maar daar komen we later op terug.
Links: De bloemen van Euphorbia canariensis Rechts: De bloemen en jonge vruchten van Euphorbia exigua (Foto's van Rogier van Vugt)
Het spreekt voor zich dat niet elke wolfsmelk soort een geschikte kamerplant is. De winterharde soorten zetten we in de tuin. En eigenlijk is die verdraaide kerstster nog een lastpak ook. Dit is de reden dat je praktisch nooit iemand ziet die een oude kerstster jaar na jaar opnieuw in bloei krijgt. De meest typische kamerplant Euphorbia zijn de vetplant variëteiten. En daar gaan we het nu over hebben
M: Geen nood, binnen de vetplant-Euphorbia’s is nog steeds enorm veel variëteit. De Christusdoorn is een oude bekende: een plantje met een doornige stam dat regelmatig bloeit met kleine rode of roze bloemetjes. Maar ook de hiervoor genoemde Euphorbia obesa kom je steeds vaker op een zonnige vensterbank tegen. Die halfronde bol in de grond heeft weer een heel andere groeiwijze als bijvoorbeeld Euphorbia platyclada (zie hieronder). Deze bizarre plant wordt in het Engels ook wel de ‘dead plant’ of ‘dead stick plant’ genoemd en je snapt wel waarom! Verschillende vrienden hebben me al eens gevraagd waarom ik die ‘dorre stengels’ nog in mijn woonkamer heb staan. Gaat dit jou ook te ver maar hou je wel van deze groeiwijze? Neem dan een Potloodplant (Euphorbia tirucalli). Zaai je graag? Denk dan aan de Madagascar Jewel (Euphorbia leuconeura). Deze Euphorbia staat regelmatig in bloei en is een zelfbestuiver. Maar let op: aangezien Euphorbia’s hun zaad wegschieten -tot wel enkele meters- zou je zomaar kleine Madagascar jewels in andere bloempotten kunnen krijgen!
Een andere Euphorbia die je vast al eens gezien hebt, in hippe winkels of oude westerns: Euphorbia ingens. Deze wordt in Nederland ook wel ‘cowboycactus’ genoemd, maar is dus zeker geen cactus! Toch hebben deze en veel andere Euphorbia’s daar wel wat van weg.
V.l.n.r.: Euphorbia platyclada, Euphorbia leuconeura (Madagascar Jewel), De zeer zeldzame Euphorbia handiensis in het wild, Euphorbia mellifera wordt een boom (laatste 2 foto's zijn van Rogier van Vugt)
R: Hun gelijkenis met Cactussen is niet toevallig. Het is een aanpassing aan vergelijkbare omstandigheden. (tijdelijke) droogte en dieren die je op willen eten bij gebrek aan beter. Dit heet convergente-evolutie. Cactussen zijn ontstaan in de nieuwe wereld en de Succulente Euphorbia in de Oude wereld, met name in Afrika. In het tuincentrum zien de meeste mensen het verschil niet. Vooral omdat de kenmerkende bloemen niet aanwezig zijn. Toch kun je ter plekke vaststellen of het een Euphorbia of een cactus is. Je kunt kijken naar hun wapentuig. Euphorbia hebben doorns en cactussen hebben stekels. Dit verschil zie je door goed naar hun aanhechting te kijken. Bij Euphorbia zijn te doorns echt zichtbaar vergroeid met de stengel. Cactusstekels daarentegen staan meestal in een bedje van donzige haartjes en zijn, als je niet te dik zijn, makkelijker te bewegen. Het meest doorslaggevende bewijs vind je echter als je een gaatje print in de stengel. Bij een cactus komt een dan doorzichtig sap uit en bij een Euphorbia witte latex. Het zogenaamde wolfsmelk. Dit latex kan in sommige gevallen huidirritatie veroorzaken en is gevaarlijk als je het in je oog krijgt. Wees dus wel voorzichtig met deze planten.
Euphorbia obesa
M: De verzorging van deze vetplant-Euphorbia’s komt overeen met andere vetplanten: denk aan goed doorlatende grond en niet teveel water. Ook een lichte standplaats is belangrijk. Maar let op: de ene Euphorbia kan beter tegen direct zonlicht dan de andere. Kijk daarbij naar de dikte van de bladeren: Madagascar Jewel heeft vrije dunne bladeren en zal rood/oranje verkleuren als ze te lang in direct zonlicht staat (zoals een vensterbank op het zuiden). De veel dikkere Euphorbia obesa, Euphorbia platyclada en de potloodplant kunnen er beter tegen. Toch raad ik je aan om hoogzomer de zonaanbidders op je vensterbank (dus ook de cactussen en andere vetplanten) te beschermen tegen de meest krachtige zonnestralen.
R. De minimaretak is ook liefhebber van Euphorbia.
We kennen allemaal wel de maretak (Viscum album) die je rond kerst kan kopen. Dit is slechts een van de vele soorten maretak, De allerkleinste soort maretak (Viscum minimum) komt uit Zuid Afrika en leeft uitsluitend als parasiet IN de dikke stengels van een aantal soorten Euphorbia. De plant leeft inwendig als een netwerk van draadjes maar voor de bloeitijd breekt ze door de huid van de Euphorbia heen en maakt dan kleine onopvallende bloempjes. Als deze bestoven worden worden dat vervolgens knalrode bessen die wel erg opvallen. Deze bessen verhogen eigenlijk de sierwaarde van de Euphorbia en het zou best leuk zijn om deze in tuincentra te zien. Maar tot die tijd is de minimaretak alleen nog maar te bewonderen in een paar botanische tuinen zoals in Leiden waar diverse Euphorbia planten dit kleine wondertje huisvesten.
Een Euphorbia horrida met de bessen van de minimaretak (Foto: Rogier van Vugt)
Euphorbia kopen
Euphorbia lac. Cristaat : door Intratuin dus foutief een cactus genoemd. Wel een succulente Euphorbia, dus veel licht en weinig water geven!
Cowboycactus: die dus ook geen cactus is!
Potloodplant: sprietige groene struik die je als vetplant kunt behandelen.
Euphorbia obesa: deze is niet (vaak) in reguliere tuincentra te koop. Bij ikhebeencactus vind je nog veel meer succulente euphorbia's!
Euphorbia platyclada: de 'dead plant' is nog wat lastiger verkrijgbaar. kamerplantspeciaalzaken kunnen er vaak wel aankomen.
Madagascar jewel: geen gemeengoed in tuincentra, maar kamerplantspeciaalzaken hebben 'm vaak wel. Vind je zaaien leuk? Ik kan je wel wat zaadjes opsturen (ev. tegen vergoeding postzegelcode, afhankelijk hoeveel mensen reageren ;-)). Stuur me een
mailtje of DM op
Instagram.
Zaadjes kopen
Goede adressen om zaadjes te kopen:
Mesa Garden (US): biedt allerlei soorten Euphorbia's aan.
Unusual Seeds (Servië): biedt zaden van E. obesa aan.
Vragen of suggesties? Laat het me weten!
Share this
Aroids: so diverse!
What does it mean if you receive a cactus as a gift? It's probably your birthday or a houswarming gift. After all, a stylish cactus is a hip accessory in a modern living room. However, it was not a suitable gift in the past: it was said that if you gifted someone a cactus, you would secretly experience the recipient as 'prickly' and unpleasant. Or maybe you underestimate the recipient's green thumb? Since a cactus just stand there, on your windowsill, whatever you do or don't do for it. But is that really the case? Let's take a closer look at these spiky statues.
Euphorbia is a genus with many diverse species. From native Marsh Spurge to Madeiran trees and bulbous succulents. Our poinsettia also belongs to this genus!
In the 17th century, something remarkable happens: botanist Rumphius places a plant between the animal kingdom and the plant kingdom. Why? Because it moved when touched. At the time, such sensitivity was only ascribed to organisms in the animal kingdom. But this was a plant!
Caudex plants are extremely popular these days. But the concept of caudex plant is not so clear. What exactly is it and how do you take care of them?
Confession: until recently, no orchid was allowed in my house anymore… Years ago I had 2 Butterfly orchids and planned to take better care of them, hoping to get more flowers. I did everything to make them feel good! Until one day in the summer I didn't pay attention and the poor plants burned to death on my south-facing roof terrace… Together with my good intentions I threw the plants away. No more orchids for me!
I wrote about a fast-moving plant before, in my article on carnivorous plants : the Venus Flytrap. The dancing plant is also a fast-moving plant, albeit not as fast as the flytrap. Yet it can be seen with the naked eye! I sowed some of these plants and made some timelapses, see the video below.
A succulent plant with partly transparent leaves! I got it from Rogier after our first meeting, about two years ago. This little Haworthia cooperi was a 'pup', a little one that had started growing on the mother plant. This mother plant was collected by an acquaintance of Rogier (with permission) in the Bolo Nature Reserve in South Africa. My love for weirdos in the plant world immediately bubbled up. And there is much more to discover about succulents!
